2009 was een bewogen crisisjaar. Economische recessie en deflatie, waar vele mensen vrezen voor morgen, een jaar waar de Klimaatconferentie van Kopenhagen geen antwoord gaf op de enorme uitdagingen van het overleven van de planeet. Alleszins was het klimaat niet uit de publieke belangstelling en tot in ons dagelijks leven zien we dingen veranderen. Niet alleen zonnepanelen, betere isolatie maar anders denken over mobiliteit, voeding en nog veel meer. 2010 is het Internationaal Jaar van de Biodiversiteit. Biodiversiteit en ecosysteemdiensten worden een nieuwe mondiale uitdaging.
Binnen onze regio spelen we hierop in met de campagne GeefomNatuur: biodiversiteit in veelvoud. Door heel de werking en heel het jaar heen loopt een uitgebreid werkingsprogramma in Oost-Brabant dat inhoud geeft aan het Internationaal jaar van de biodiversiteit. Natuurpunt Velpe-Mene zal meewerken om inhoud te geven aan de 4 themas die vanuit NPOB vooropgesteld worden nl de beheerde natuurgebieden en natuurcomplexen als hotspots voor biodiversiteit en natuurbeleving; omkeer in plattelandsaanpak: het landbouwgebied van biologische leegte tot boeiend landschap voor landbouw én biodiversiteit; de chartercampagne en de aandachtssoorten; en als vierde thema de stadsbossen en natuur in stad en dorp.
2008 werd na 2000 aanzien als de recorduitbreiding natuurgebied met niet minder dan 71,5 ha. Na dit topjaar was er in 2009 terug een zeer aanzienlijke uitbreiding van meer dan 20 ha natuurgebied. Waar 2008 aangezien werd als jaar van de Velpevallei waarbinnen het natuurgebied Velpevallei-Paddenpoel-Rozendaal (Glabbeek en Tienen) uitgebreid werd tot een natuurgebied van meer dan 85 ha en ook de vernatting met het doorstroommoeras kon gerealiseerd worden kon het natuurgebied in 2009 terug uitgebreid worden met meer dan 12 ha. In 2009 konden ook een reeks andere gebieden uitgebreid worden zoals het Aardgat, Mene-en Jordaanvallei, Blauwschuurbroek, Broekbeek en De Zeyp, Molensteen-Hazenberg, Rosdel en Hooibos. Dus uitbreidingen in Glabbeek, Tienen, Hoegaarden, Boutersem en Bierbeek. Al deze uitbreidingen zijn het resultaat van veel dagelijkse inzet van mensen met een hart voor de natuur als voor de restfinanciering. Bij deze willen we deze buitengewone gewone mensen bedanken. Zij investeren in iets wat duurzaam is. Ook de Stad Tienen en de Gemeente Bierbeek en Boutersem ondersteunden deze reservaatsuitbreidingen. De beheerde natuurgebieden binnen Velpe-Mene konden op deze wijze in 2009 uitgebreid worden met niet minder dan 20 ha en bereikten eind 2009 de totale oppervlakte van niet minder dan 455 ha. Zij vormen een schatkamer aan biodiversiteit en voor de versterking van biodiversiteit in de regio. Dat deze gebieden hotspots zijn voor biodiversiteit werd het voorbije jaar eens te meer duidelijk. De orchideeën in de Snoekengracht waren na een dipje van vorige jaren weer terug met een absoluut record van meer dan 7000 bloeiende exemplaren. Het kaasjeskruiddikkopje wist het Rosdel te vinden. Robin Guelinckx zal op de LAV een overzicht presenteren van het belang van deze beheerde natuurgebieden voor de biodiversiteit.
Ook in 2009 verliepen de activiteiten vrijwillig natuurbeheer zowel in de winter- als de zomercampagne perfect met goede opkomst en goede resultaten. Gemiddeld waren er meer dan 10 deelnemers met uitschieters van bijna 50 man. Zowel in de winterperiode (januari tot midden maart) als in de zomerperiode (van medio juni tot begin augustus) wordt er elke week in één van de gebieden vanuit betrokkenheid gewerkt aan vrijwillig natuurbeheer. Het gaat om verschillende honderden mensuren, zelfs meer dan 1000, op jaarbasis. De mailgroep beheervelpe-mene draait op kruissnelheid met een 35-tal deelnemers. Voor een overzicht van de zomerwerkdagen 2009 zie www.velpe-mene.be/zomerwerkdagen2009
Een fotoverslag vind je onder www.velpe-mene.be
Op 26 april vond in Bunsbeek de suksevolle walk for Nature 2009 plaats met 1250 deelnemers. Voor een verslag zie: www.velpe-mene.be/wfn2009-verslag.htm
De activiteitenkalender kon helemaal gerealiseerd worden. Meer dan 100 publieksactiviteiten vonden plaats met wandelingen, excursies, cursussen, activiteiten voor kinderen en specifieke studiseactiviteiten enz. Centraal focuspunt zijn hier de wandelingen van de maand die gespreid worden over heel het werkingsgebied en waarbij telkens een project in de kijker wordt gesteld.
2009 werd ook gekenmerkt door de actie rond het landschap in Meldert en de vergunning voor een stal midden in de open ruimte. Ondertussen ligt het dossier bij de Raad van State en is het laatste woord nog niet gesproken. Dit dossier wil een hefboom zijn om de problematiek van het agrarisch gebied in de kijker te stellen. Ook de campagne voor het behoud van natuur in het agrarisch landschap met de actie 'Graan voor Gorzen' en de werking rond de bescherming van de grauwe gors kregen belangrijke impulsen in het voorbije jaar. Niet toevallig werd het boek 'Akkervogels' als een Nederlands-Vlaamse co-productie onder grote belangstelling op 4 november in Meldert voorgesteld en een eerste exemplaar aan Minister Schauvliege aangeboden. Het project Graan voor Gorzen kreeg zeer ruime belangstelling in Nederland en ook op de uitzending van het populaire Nederlandse Radioprogramma 'Vroege Vogels' stond in het teken van het 'Natuurpunt Velpe-Mene-model' met overstaand graan voor de bescherming van de akkervogels. Natuur, biodiversiteit en landschappelijke kwaliteit in het landbouwgebied stond ook centraal bij de verschillende bijdragen die vanuit Natuurpunt Velpe-Mene ingebracht werden in het NPOB-tijdschrift 'Natuur en Landschap'. Op termijn zullen we het nieuw opgerichte Regionaal Landschap Zuid-Hageland afrekenen op de vaststelling of ze voor de versterking van het landschap en de biodiversiteit in het landbouwgebied de zaken heeft kunnen omkeren. Dat is onze inzet: binnen afzienbare tijd een leefbare broedpopulatie grauwe en blauwe kiekendieven in het Brabants Haspengouws leemplateau. Beiden zijn soorten die onder de Europese Vogelrichtlijn vallen waarvoor Vlaanderen bindende instandhoudingsdoelstellingen dient op te maken.
In de negentiger jaren gingen we voor meer natuur en landschapsbehoud in de ruilverkaveling Hoegaarden. Moeilijke dagen en moeilijke actie, maar wat een resultaat. De resultaten zijn nu te zien in Rosdel en Mene-Jordaan. De voorbije jaren deden we dit nog eens over in de ruilverkaveling Vissenaken, waar dit jaar na de ruilverkaveling nog een zeer aanzienlijke uitbreiding – door iedereen als onmogelijk geacht – kon gerealiseerd worden. Elders in de ruilverkaveling vinden evenwel vele werken plaats die het landschap zwaar verarmen en die tot evaluatie nopen. In de ruilverkaveling Willebringen hebben we al een groot voorschot genomen maar is er nog een belangrijke fase te doorlopen. In 2009 vond het openbaar onderzoek plaats in de eindronde voor de verklaring van nut van de ruilverkaveling. In een uitgebreid advies met als titel 'Pleidooi voor een geïntegreerde aanpak van landinrichting, land- en waterbeheer, landschapsversterking en versterking van de biodiversiteit in de open ruimte. Op zoek naar een win/win benadering en benutten van kansen voor de toekomst' wordt een advies ten gronde gegeven:
In de inleiding van het advies wordt het volgende gesteld: 'Zou je je Hoegaarden zonder het Natuurgebied Rosdel/Schoorbroek of zonder de Graan voor Gorzen stroken kunnen voorstellen, of zonder de tweestrokenwegen? Wat nu in belangrijke mate het landschapsmerk Hoegaarden internationaal bepaalt, kon er enkel komen door een moeizame volgehouden inzet vanuit Natuurpunt Velpe-Mene om de toenmalige ruilverkaveling Hoegaarden grondig bij te stellen. Nu zijn er kansen om de geplande ruilverkaveling Willebringen geïntegreerd aan te pakken, waarbij landinrichting en inrichting voor performante landbouw in een win/win samengaan met versterking van grootschalige vlakvormige natuur, met de versterking en het duurzaam maken van de landschapselementen en de landschappelijke structuur, met actieve landschapsversterking en het tot stand brengen van kansen en een kader voor versterkte biodiversiteit en voor akkernatuur. Dit met oog voor de cultuurhistorie en voor recreatief medegebruik. De ervaring van Hoegaarden onderstreept dat dit kansen schept voor nieuwe plattelandseconomie en terzelfdertijd de attractiviteit van de gemeenten voor de bewoners vergroot. Het plan geeft daartoe een goede aanzet. Maar op een reeks punten dienen er nog bijstellingen te gebeuren zonder dat dit de planeconomie en de geest van de consensus, die rond dit plan tot stand kwam, aantast. Nu deze keuze maken in het Internationaal Jaar van de Biodiversiteit en op het moment dat de akkernatuur in Hoegaarden internationaal in de kijker staat, zou van beleidsvisie getuigen. Wij reiken de hand om in dialoog hieraan verder te werken. Nu moeten nog wel een reeks keuzes gemaakt worden die finaal zullen bepalen of dit plan echt deze win/win invult of onder druk van belangen afglijdt naar korte termijnoplossingen. Nu moeten de keuzes gemaakt worden of de erosieproblemen vergroot zullen worden of structureel opgelost, of Opvelp, Honsem of Willebringen bij elke bui van meer dan een kwartier overstroomd worden met modderstromen die zowel aan de bewoners als de gemeenten fortuinen kosten zoals de afgelopen jaren, of dat we hier door landschapsbuffering, vergroting van de hydrologische ruwheid van het landschap en landschapsversterking iets structureels aan doen.
Nu zijn er kansen: maar wie zal er in de praktijk en bij droog weer hier dag na dag voor opkomen? Wie zal telkens opnieuw het perspectief van een geïntegreerde benadering, het gemeenschapsbelang vooropstellen als morgen aan de concrete invulling begonnen wordt en alle belangen spelen?
We rekenen op de gemeenten bij deze finale adviesverlening en op de minister bij de verklaring van nut. Zij zullen moeten duidelijk maken of ze kiezen voor grote natuur die onze gemeenten op de kaart zetten zoals bij Rosdel (Hoegaarden) of Paddepoel-Velpevallei (Bunsbeek-Vissenaken), kiezen voor een boeiend landschap waar mensen voor naar hier komen, kiezen of ze de kansen van het instrument ruilverkaveling benutten voor de versterking van het landschap en meer biodiversiteit, voor de invulling en realisatie van de plannen van provincie en stad rond stadsbos en stedelijke natuur in de omgeving van Aardgat en Tienen station, voor het behoud van de laatste historische relicten van de monumenten uit de 2de wereldoorlog.
We rekenen op onze gemeenten bij hun advies en op de minister bij de beslissing dat ze nu van visie getuigen. Het onderstaande advies geeft een handreiking vanuit deze lange termijnbenadering.
Daarenboven zullen er door de Minister bij de verklaring tot nut ook instructies moeten gegeven worden zodat deze ‘zachte delen’ van het plan van in het begin en effectief mee uitgevoerd worden. Want niets is vrijblijvender dan een allesomvattend plan waar veel te dikwijls finaal vooral of bijna uitsluitend de maatregelen die samenhangen met directe behartigers en harde ingrepen uitgevoerd worden. Van het begin af zal terzelfdertijd en evenwichtig alle elementen en doelen uit het plan in de uitvoering moeten gebracht worden.
Wij rekenen hiervoor op een duidelijke positiebepaling van de minister bij de nuttigverklaring van de ruilverkaveling en dat bij de beslissing het nodige gedaan wordt dat ook de behartigers van deze gemeenschapsbelangen in het verder proces voldoende sterk bij de verdere invulling betrokken worden, zowel in het Comité als in de Commissie van Advies.'
Natuur in stad en dorp zijn een belangrijk aandachtspunt in onze werking. Met het standpunt 'Zuurstof voor Tienen' wordt een pleidooi gedaan voor stadsbossen en meer natuur in het stedelijk gebied (lees hier). Ook het project Sint-Lucia en natuur aan de Vondelbeek (Boutersem) passen in dit kader. Dit laatste getuigt ook van onze zorg voor Cultuurhistorie. Hetzelfde kan gezegd worden van onze werking rond Meldertbos waar in 2009 ook een bijkomend deel van het wandelpad voltooid werd.
Op verschillende plaatsen kon de samenwerking met gemeenten opgezet worden o.m in uitvoering van de campagne: 'Samenwerken aan biodiversiteit, stop achteruitgang biodioversiteit' met de biodiversiteitscharter. Na Bierbeek en Tienen in 2008 kon het charter in 2009 in Boutersem en Glabbeek ondertekend worden. In uitvoering van de samenwerking met de Gemeente Boutersem werd eind 2009 een aanvang gemaakt met de uitvoering van de restauratie van de Sint-Luciakapel in de Luciabeemden. In Bierbeek werd in dit kader een tentoonstelling gehouden 'Europese Natuur in Bierbeek' en werd een concreet programma rond natuurherstel met poelen en bescherming van de vleermuizen gerealiseerd. In Tienen werd verder inhoud gegeven aan de uitwerking van het bezoekerscentrum bij de Rozendaalbeekvallei en werden 3 stroken in beheer genomen.
De ledengroei houdt fiks aan. In 2009 konden we de kaap van 1250 leden bereiken. Bierbeek, Boutersem en Hoegaarden hebben een ledendichtheid van meer dan 6% van de gezinnen en staan daarbij in de top 10 op Vlaams niveau. Eind 2001 hadden we amper 513 leden.
2009 werd ook gekenmerkt door vele natuurstudie-initiatieven die resulteerden in een massa gegevens en aanmeldingen op het waarnemingsnetwerk ‘velpe-mene-gete’ en op 'waarnemingen.be'. 2009 werd ook gekenmerkt door een versterkte samenwerking met de Vogelwerkgroep Oost-Brabant bij een reeks cursussen en activiteiten. De Vogelwerkgroep creëerde ook een regionaal portaal op het netwerk ‘www.waarnemingen.be‘.
Natuurpunt Velpe-Mene is ook een vereniging die ruimte en kansen geeft aan een zeer brede groep mensen om zich persoonlijk te ontplooien, natuur te beleven, zich op een zinvolle en effectieve wijze betrokken te voelen bij de bescherming van natuur en landschap en hun leefomgeving, kansen geven aan mensen om concreet een taak op te nemen bij activiteit, rond een gebied, een project, in een kern, een werkgroep of de afdeling. Dit is ook een intens sociaal gebeuren met vergaderingen, uitstappen, feesten en gezellig samenzijn. In elk van de 5 gemeenten (Bierbeek, Boutersem, Glabbeek, Hoegaarden en Tienen) van de afdeling functioneert een Natuurpunt-kern die ook de gemeentelijke milieuraad en de ruimtelijke ordening in de gemeente opvolgt.